Utrecht – We kennen Alex Brenninkmeijer nog in zijn vorige rol als ombudsman. Hij heeft zich in die positie ook beziggehouden met de rol van de overheid rond het gevangeniswezen. Zo wees hij herhaaldelijk op gebreken aan de zorg in de bajes. Hij is nu lid van de Europese Rekenkamer, maar ook hoogleraar institutionele aspecten van de rechtsstaat aan de Universiteit van Utrecht. Recent heeft hij daar zijn inaugurele rede gehouden. Over de verdeling van de machten, kun je zeggen: de Trias Politica.

Te vaak doet de wetgevende macht – de Eerste en de Tweede Kamer – uitspraken die de rechterlijke macht zou moeten doen. Brenninkmeijer noemt als voorbeeld de gaswinning in Groningen. De Onderzoeksraad voor Veiligheid moest eraan te pas komen om dit te repareren. In andere gevallen doen rechters dat.

Waanzinnig idee
Een van de oorzaken die Brenninkmeijer noemt voor dit uit de hand lopen van rechtstatelijke zaken is dat er bij kabinetsformaties zaken uitgeruild worden die daarna met een meerderheid van een stem door de Tweede Kamer worden gejaagd. De Eerste Kamer als grondwettelijke waakhond werkt niet (meer). Weg daarmee, zegt Brenninkmeijer om die reden. Wij van Bonjo en ook de mensen van het Gevangeniswezen hebben in deze periode te maken met de uitruil tussen VVD en PvdA. De VVD gestrengheid – law and order – de PvdA weer ietsjes anders, is soms onduidelijk. Zo lijkt het waanzinnige idee om gedetineerden te laten betalen voor hun logies vrij makkelijk door de Tweede Kamer te komen. Wellicht dat de Eerste Kamer het nog tegen kan houden zoals met elektronische detentie gebeurd is. Veel gebeurt onder het mom van het primaat van de politiek. Om Brenninkmeijer te citeren: ‘In Nederland gaat – zo zeggen politici – de politiek voor, terwijl het begrip democratische rechtsstaat toch echt uit twee woorden bestaat. Er moet een dynamisch evenwicht tussen de twee zijn. Natuurlijk is democratie belangrijk, maar ook de grenzen van de rechtsstaat moeten altijd in acht worden genomen’.

Benul
‘Veel politici,’ aldus Brenninkmeijer, ‘begrijpen de constitutionele verhoudingen niet. Ze weten niet wat democratie echt betekent, namelijk vijftig procent plus één. Daarnaast merk ik dat wetten zo complex zijn dat politici de inhoud niet goed begrijpen’. Dat laatste herkennen we in de regelgeving rond het gevangeniswezen. Te weinig politici hebben enig benul van hoe het er in gevangenissen toe gaat. Dat leidt tot niet te handhaven regelgeving. Te vaak moet een parlementaire enquête dat weer bloot leggen, maar dan is de schade al aangericht.

Constitutionele Raad
Brenninkmeijer wil in plaats van een niet functionerende Eerste Kamer een Constitutionele Raad zoals in Duitsland. Als de bevoegdheden van burgers – en dat zijn gedetineerden ook – dan zo ver gaat dat zij of hun belangenorganisaties wetgeving ter toetsing kunnen voorleggen, zijn we al een stuk verder. Tot die tijd zouden wij van Bonjo al blij zijn als er regulier overleg zou zijn tussen het gevangeniswezen en belangenorganisaties over mogelijkheden en uitvoerbaarheden van regelgeving. Niet langer het ijspaleis dat Veiligheid en justitie is, maar open en op overeenstemming gericht overleg met hen die de gedetineerden vertegenwoordigen: Landelijk Gedeco en Bonjo.