Amsterdam - Bij Bonjo komen steeds meer signalen binnen van (ex-)gedetineerden die in geestelijke nood verkeren. Vooral de laatste maanden valt op dat de problemen van de bellers steeds groter en ondragelijk worden. Velen zien geen uitweg meer, zo wordt gemeld op het kantoor in Amsterdam van Bonjo, de landelijke koepel van bijna zeventig organisaties van vrijwilligers die zich inzetten voor (ex-)gedetineerden. Soms zijn er ook dreigementen waarbij de beller zegt dat hij/zij niet alleen zichzelf, maar ook anderen iets gaat aandoen. In die gevallen belt Bonjo de alarmlijn.
Het gaat veelal om mensen die zonder nazorg van de gevangenis op straat zijn gezet. Een ex-gedetineerde die net was vrijgekomen, vertelde dat hij in de Penitentiaire Inrichting (PI) al had gemeld dat hij hulp nodig had, omdat hij vreesde (weer) psychotisch te worden. Hij werd gewoon buiten gezet. ‘Het zijn vaak mensen die geen gevoel meer voor zichzelf hebben,’ zegt psychiater Ton de Vries van het Informatie Steun Punt (ISP) in Haarlem. ‘Ze hebben zichzelf afgeschreven.’ Volgens hem zoekt niet iedereen psychologische hulp in de bajes. Zijn compagnon Martien Luijcks zegt: ‘Sommige gedetineerden vinden dat benauwend, omdat de behandelende psycholoog informatieplicht heeft naar de directie.’ Daarover rapporteert een gedetineerde schriftelijk vanuit de PI Vught dat het zijn ervaring is dat de psychiater en de psycholoog er niet voor de patiënten zijn, maar zoveel mogelijk het beleid van de directie willen uitvoeren. Hem is ook gezegd dat als hij zich weer ziek meldt, hij sancties kan verwachten. En dat zijn vervroegde invrijheidstelling in gevaar komt. Gedetineerden die in de war zijn, worden toch op een ‘gewone’ afdeling geplaatst.
Systeem rot
De afgelopen jaren was er onder gedetineerden en Tbs’ers sprake van gemiddeld eens per maand een zelfmoord, zo blijkt uit recente cijfers van het ministerie van Veiligheid en Justitie. De cijfers werden via de Wet Openbaar Bestuur (WOB) opgevraagd door advocaat Sébas Diekstra uit Leiden. In een vraaggesprek met deBonjo zegt Diekstra dat het schort aan zorg voor gevangenen en Tbs’ers die geestelijk in de problemen zitten. Volgens hem is er te weinig deskundigheid aanwezig, waardoor de gedetineerden die het nodig hebben geen adequate behandeling krijgen. Sébas Diekstra: ‘Ik zeg het cru, maar het systeem is gewoon rot. De problemen worden niet onderkend. We kunnen het niet aan justitie overlaten. De rechter moet maar gaan bepalen onder welk regime iemand komt.’ Volgens Diekstra zijn er genoeg gedetineerden die (even) de weg kwijt zijn. ‘Ik denk dat negentig procent niet tegen detentie is opgewassen.
Die gevangenen worden gek tussen die vier muren.’ Volgens Dieksta zit het probleem in het karakter van het strafrecht. Met straffen alleen kom je er niet. Want wat hebben we daarvan eigenlijk geleerd? Niks. We leggen Tbs op omdat iemand iets mankeert, maar we laten hem eerst de straf uitzitten en komen dan pas met de behandeling. In de brief uit Vught: ‘Vaak worden gedetineerden met klachten als aanstellers gezien. Het niet serieus nemen van deze mensen leidt vaak tot veel stress en dat leidt soms tot zelfmoord of pogingen daartoe. De zorg is ondermaats en onder de bewaarders heerst een angstcultuur. Inspecties van het ministerie worden van tevoren aangekondigd.’
